Economieonderwijs schreeuwt om vernieuwing

Het economieonderwijs loopt 30 jaar achter op ontwikkelingen in maatschappij en wetenschap. Dat zegt professor Lans Bovenberg. Eerder dit jaar ging hij met emeritaat. Ter gelegenheid van de ‘Week van het Economieonderwijs’ (20 – 24 november 2023), komen we in dit artikel terug op zijn analyse en de methode die hij ontwikkelde voor modern economieonderwijs.

‘Het economieonderwijs loopt 30 jaar achter’
Mensen handelen minder rationeel dan economen denken
Mensen gedragen zich, anders dan de meeste economen denken, niet rationeel. Mensen maken bijvoorbeeld ook structureel fouten. Mensen onderschatten risico’s, overschatten zichzelf (en mensen die op henzelf lijken). Mensen discrimineren. Mensen nemen beslissingen op gevoel en zoeken daarna pas naar objectieve argumenten. Allemaal gedragingen die buiten rationele besluitvorming ten behoeve van het eigenbelang vallen. Toch hechten mensen aan rechtvaardigheid, identiteit en solidariteit.

Mensen hechten aan rechtvaardigheid en identiteit

Geen behoefte aan een verhaal dat draait om eigenbelang
Terwijl in het economieonderwijs de rationele, zelfzuchtige mens centraal staat, genereert de wetenschap juist een minder rationeel en meer ‘relationeel’ mensbeeld. Zaken als speltheorie en het ‘prisoners dilemma’ (die in sociologie en psychologie al decennialang toepassing krijgen) ontbreken in de gangbare en invloedrijke economische theorieën. Bovendien heeft de wereld van nu, volgens Lans Bovenberg, géén behoefte aan een verhaal dat draait om eigenbelang. De samenleving, zeker de jonge mensen in die samenleving, heeft behoefte aan relaties en ethiek.

Samenleving heeft behoefte aan relaties en ethiek

Welzijn heet tegenwoordig ‘brede welvaart’
We leren jonge mensen dat we vanuit eigenbelang (altijd) rationele beslissingen nemen. Bovenberg geeft aan dat dit ten eerste niet waar is, en dat dit bovendien geen verhaal is waar de wereld nu behoefte aan heeft. Hij vraagt aandacht voor een ‘wij’-verhaal. Ons economisch systeem is vastgelopen. De crises van de afgelopen 15 jaar maken dat steeds meer mensen naar een andere aanpak zoeken. Bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen was al vrijwel elke partij ‘tegen het neoliberalisme’. En in 2023 spreken politici zonder ophouden over ‘bestaanszekerheid’. De focus verbreedt van welvaart naar welzijn.

Van meer welvaart naar meer welzijn

Leerstoel voor vernieuwing van het economieonderwijs
Met de aanvaarding van de F. J. D. Goldschmeding leerstoel voor ‘Vernieuwing van het economieonderwijs’ aan de Tilburg University, leverde Lans Bovenberg de afgelopen jaren een bijdrage aan de (noodzakelijke) vernieuwing van het economieonderwijs. De leerstoel onderzoekt en ontwikkelt nieuwe les- en leermethoden. Mede gebaseerd op recente maatschappelijke (en economische) ontwikkelingen en met nadruk bedoeld voor het voortgezet economieonderwijs.

Speciale leerstoel voor vernieuwing van economieonderwijs

Jonge mensen moeten ‘economisch’ leren denken
Jongeren moeten leren hun economische leven te besturen. Want juist jongeren worden geleid door hormonen en onzekerheden en leren met vallen en opstaan keuzes maken en samenwerken. Daar is de methode die Bovenberg ontwikkelde zeer geschikt voor, vindt hij zelf. ‘Zij zullen zich eerder herkennen in het relationele, dan het rationele mensbeeld.’ Economisch denken is vooral een middel tot een (hoger) doel. Hun doel.

Economisch denken is een middel, geen doel

Interesse van economiedocenten nog niet groot
Scholen bepalen zelf wat zij onderwijzen. Dat heet vrijheid van onderwijs. Helaas voor Bovenberg wordt juist van die vrijheid in het economieonderwijs (nog) amper benut. ‘We hebben feitelijk een soort staatsonderwijs.’ Voorlopig tonen vooral orthodoxchristelijke scholen interesse in zijn lesmethode. Zij hebben interesse in mensbeelden, verklaart Bovenberg. Zij willen niet alleen voorbereiden op examens, maar hanteren een duidelijk vormingsideaal.

Ook andere economen zien redenen voor vernieuwing

Ook Coen Teulings en andere economen pleiten voor ander economieonderwijs
Bovenberg is niet de enige die pleit voor een meer empirisch wetenschappelijke (minder theoretische) en moderne economieles. Ook Coen Teulings pleit voor multidisciplinair economieonderwijs en in samenhang met andere vakgebieden voor een meer ‘geïnformeerde’ benadering van economische beleidsdilemma’s (op basis van een dieper inzicht in de theorie).

Ook andere economen pleitten voor economische vernieuwing, zie: https://www.change.inc/future-leadership/economieonderwijs-is-toe-aan-vernieuwing-39215

Terugluisteren?
Luister hier de afscheidsspeech van professor Lans Bovenberg en hier een goed gesprek met hem op Radio 1. Economielessen worden ‘spannender, beter en vooral ook, lichter en plezieriger’ met dit docentenhandboek van SIEO.