Aardrijkskunde uit de CITO! Hoe vindt de jeugd dan nog de weg?

‘Wie heeft een kenniseconomie nodig, als je die gewoon kan opzoeken?’ Iets van die strekking vroeg Loesje zich twintig jaar geleden ironisch af. Ook nu denken sommigen dat kennis van feiten onbelangrijk is, in een wereld met Wikipedia, Google en Chat GPT. ‘Wandelen? Doe normaal. Welk vogeltje wil je horen? Ze staan allemaal op YouTube.’

Zonder navigatie de weg vinden
De weg vinden op onbekend terrein? Je hebt nu toch Google Maps? Klopt, gedachteloos een route volgen gaat met een smartphone best redelijk. Zo voel je je slim, maar blijf je dom. Want het werkt maar tijdelijk. Het werkt totdat de accu leeg is, dan ben je, zonder topografische kennis, plots je volledige oriëntatie kwijt. Iemand die nooit zonder navigatie reist, leert niet zelf de weg te vinden. Zo ben je niet voorbereid op situaties waarin dat onverwacht nodig is.

Met TomTom, leer je zelf de weg niet vinden
Basale feitenkennis kan bestaan uit puur topografische kennis, maar het is breder. Want in het leven gaat het niet alleen om het navigeren van een route van de ene plaats naar een andere plaats. In de werkelijkheid navigeer je ook (bewust of onbewust) continu. Bijvoorbeeld tussen wat belangrijk is en wat onbelangrijk is. Wat waardevol is en wat waardeloos is. En dan vind je tussen zwart en wit nog allerlei grijstinten.

Contextuele kennis lijkt altijd onbelangrijk
Als je de cijfers kent, ken je hun betekenis nog niet. Als je de kosten kent, ken je de waarde nog niet. Kennis van de context is onmisbaar om te begrijpen wie je bent en waar je bent. Kennis van aardrijkskunde is onmisbaar om de wereld te begrijpen. Als je niet weet dat Arnhem aan de Rijn ligt, kun je niet bedenken dat Arnhem een havenstad (tussen Rotterdam en het Roergebied) is, met buitenverblijven voor rijke Amsterdammers en Indiëgangers. Contextuele kennis lijkt altijd onbelangrijk, want het duurt even voordat je het kunt toepassen.

Niet ver van ons, is oorlog dichtbij
Als je niet weet dat Polen aan Rusland en Wit-Rusland grenst, kun je moeilijker begrijpen waarom Polen solidair is met Oekraïne, terwijl beide landen historisch een moeizame relatie hebben. Aardrijkskunde geeft ‘richting’ aan de stroom van nieuwsberichten om ons heen. We wegen de waarde van nieuwsfeiten, met behulp van een fundament aan basiskennis. Aardrijkskunde, Biologie en Geschiedenis spelen daarin bepaald geen bijrol.

Gras is geen natuur, leer je met biologie als schoolvak
Behalve met het vinden van de weg en het begrijpen van gebeurtenissen, is aardrijkskundige en biologische basiskennis ook behulpzaam bij het begrijpen van belangen en relaties. Natuur heeft arme grond nodig. Boeren streven naar rijke grond voor hun gewassen. Daarom neemt de biodiversiteit af, wanneer bos of heide verandert in grasland. Zo helpt kennis van aardrijkskunde en biologie je begrijpen wat er speelt. Zolang je in grasland ‘natuur’ ziet, lukt dat niet.

Aardrijkskunde is ook jezelf vragen stellen over de toekomst
De waarde van een fundament aan basiskennis is nog groter als het gaat om vooruitkijken (vooruitdenken). Want juist dan moet je zaken in samenhang kunnen (en durven) bekijken. In de visie van het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap (KNAG) van eind 2017 staat het als volgt omschreven: ‘In de aardrijkskundelessen leren leerlingen denken in verschillende toekomstscenario’s. Hoe willen we dat onze leefomgeving er uit ziet? Wat zijn de alternatieven? Hoe kunnen we samen de inrichting van onze leefomgeving realiseren?’

Met Aardrijkskunde in je pakket kun je beter participeren
Aardrijkskunde is toekomstgericht nadenken over gebieden in verandering, dichtbij en veraf. En dat is nodig om als kritische wereldburger zelfstandig mee te kunnen denken over jouw leefomgeving. Mondiale ontwikkelingen hebben lokaal impact. Als we van burgers vragen om meer eigen verantwoordelijkheid te nemen om oplossingen te bedenken, dan moeten we hen daar ook voor toerusten. Zorgelijk dat Aardrijkskunde, Biologie en Geschiedenis nu verdwijnen uit de eindtoets voor groep 8. Het risico bestaat dat de focus in het PO nog meer dan nu al op basisvaardigheden (taal en rekenen) komt te liggen, en minder op de verwerving van kennis in de volle breedte.

Wat zien experts in de toekomst?
‘Ze (leerlingen, red.) verwerven de kennis die nodig is om de aarde en haar bewoners te kunnen begrijpen.’ Aardrijkskunde gaat niet alleen over de wereld zoals die nu is, maar ook over de wereld zoals die zou kunnen worden.’ Het KNAG kijkt zelf ook vooruit: ‘Aardrijkskunde zal in 2027 meer dan nu het vak zijn waarbij leerlingen:

• Kennis en inzicht in natuur en samenleving verwerven op verschillende schaalniveaus ten behoeve van hun bewustwording, attitudevorming en waardenontwikkeling en participatie als toekomstige burgers
• Kritisch leren kijken naar berichtgeving over gebieden
• Leren omgaan met digitale data en processen
• Leren participeren in vakoverstijgende, toekomstgerichte onderzoeksprojecten die aansluiten bij de grote thema’s van nu en morgen

Daarmee is Aardrijkskunde als vak beter voorbereid op de toekomst. En is de relevantie van het schoolvak Aardrijkskunde minder snel onderwerp van discussie. Van het klimaatsysteem van Köppen tot interactietheorie van Ullman en alles daartussen. Aardrijkskunde is in een wereld die globaliseert en verandert, juist in de relatie met en als voorbereiding op andere schoolvakken, zoveel meer dan topografie en iets over vulkanen.